POŁOŻENIE

Gmina Żytno leży na terenie równiny Pilicy leżącej w zachodniej części mezoregionu: Niecka Włoszczowska, który należy do makroregionu: Wyżyna Przedborska wchodzącego w skład podprowincji: Wyżyna Środkowo-Małopolska należącej do prowincji: Wyżyna Małopolska. 

W podziale administracyjnym Polski gmina Żytno znajduje się w województwie łódzkim, w powiecie radomszczańskim. Graniczy z gminami: 
· Wielgomłyny, Kobiele Wielkie i Gidle (powiat radomszczański, województwo łódzkie), 
· Dąbrowa Zielona oraz Miasto i Gmina Koniecpol (województwo śląskie),  
· Kluczewsko oraz Miasto i Gmina Włoszczowa (województwo świętokrzyskie)
 

 

 

 

 

ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Obszar gminy Żytno - teren pomiędzy doliną Pilicy a doliną Warty, od Koniecpola do Gidel - to częściowo zabagniona dolina. Częstym elementem krajobrazu są tu wydmy (głównie na północ od miejscowości Silnica i Silniczka) oraz podmokłe tereny bagniste i torfiaste (zwłaszcza w zachodniej i południowej części gminy w rejonie miejscowości Ewina, Żytno, Czechowiec i Fryszerka). Znaczną część gminy - głównie centralną i zachodnią -zajmują zatorfione łąki. Rzeka Pilica od Koniecpola po ujęcie rzeczki Czarnej przepływa przez szeroką do kilkunastu kilometrów kotlinę, wypełnioną zwydmionymi piaskami i zabagnieniami. Różnice wysokości względnych gminy Żytno, czyli deniwelacje są rzędu 50 m. Największe deniwelacje występują we wsiach Borzykowa i Grodzisko w części południowej gminy (około 27 m na odcinku 1,5 km w linii prostej) oraz Łazów w części środkowej (około 37 m). Najmniejsze deniwelacje (około 3 m) występują w części wschodniej i południowo-wschodniej gminy, w pradolinie rzeki Pilicy - w pobliżu miejscowości Sudzin i Budzów. Krajobraz gminy Żytno - dolin i kotlin - przeplata się z garbami osiągającymi wysokości 260 m n.p.m.. Dolina niskofalista pagórkowata, o największych deniwelacjach, znajduje się w części południowo-zachodniej, zachodniej i częściowo środkowej. Dolina niskofalista, zajmuje dużą część powierzchni gminy - głównie środkowo-zachodnią, pomocną i częściowo środkowo-południową. Równina płaska to cała środkowo-wschodnia i południowo-wschodnia część gminy, czyli pradolina rzeki Pilicy przecięta w kierunku północ-południe korytami tej rzeki. Najniżej położona jest wschodnia część gminy - dolina Pilicy w rejonie wsi Sudzin (202 m n.p.m.). Natomiast najwyżej położona jest północno-zachodnia część gminy w rejonie miejscowości Rędziny i Mała Wieś (252,5 m n.p.m.). 

SZATA ROŚLINNA Duża część powierzchni gminy jest zalesiona. Największe, zwarte kompleksy leśne znajdują się w jej północnej, północno-zachodniej i zachodniej części. Administracyjnie powierzchnia leśna gminy jest pod zarządem nadleśnictw Gidle i Radomsko. Wśród zbiorowisk leśnych dominują zbiorowiska borowe: suche, świeże i do stawów w Silnicy bagienne. W borach suchych podstawowym gatunkiem jest sosna pospolita, a na siedliskach bardziej wilgotnych, znaczącą domieszkę stanowi świerk pospolity. W licznych kompleksach leśnych zachowały się enklawy higro- i mezofinnych lasów liściastych, które mają charakter naturalny. W uroczysku „Domaniew", które rozciąga się w kierunku południowo-wschodnim od miejscowości Żytno, tuż przy wsi Bugaj, występują dobrze wykształcone płaty łęgów: jesionowo-olszowego i wiązowo-jesionowego oraz grądu niskiego (na dwa warianty: z olszą czarną i lipą szerokolistną). W runie grądu niskiego z lipą szerokolistną są gatunki prawnie chronione, m. in. storczyki: buławnik czerwony, kruszczyk szerokolistny, listera jajowata, podkolan biały. W tym samym uroczysku „Domaniew", w lesie wiązowo-jesionowym drzewostan tworzą: dąb szypułkowy, jesion wyniosły i olsza czarna, a jego runo jest bogate i wielowarstwowe. Masowo występują tu ziamopton wiosenny i kozłek bzowy. Bory sosnowe, bory bagienne, śródleśne torfowiska dominują też w uroczysku „Sowin", usytuowanym na północny-wschód od miejscowości Żytno. Natomiast w pobliżu cieków wodnych wykształcają się niewielkie płaty higrofilnych lasów.

ZASOBY WODNE Wody podziemne Poziom wód gruntowych (wody te mają charakter zwierciadła swobodnego) uzależniony jest od: wysokości względnej, rodzaju skał, nachylenia i rzeźby terenu oraz od intensywności opadów atmosferycznych. Na terenie gminy Żytno można wyróżnić cztery poziomy wód gruntowych: • najpłytszy na głębokości od 0 do 1,5 m - pod użytkami głównie w dolinach rzecznych; poziom wód gruntowych podpowierzchniowych uzależniony jest od poziomu wody w rzece; • najczęściej spotykany na głębokości od l do 3 m - na gruntach ornych w dolinach i obniżeniach terenowych; • na głębokości od 3 do 6 m - na wysoczyznach; • najrzadziej spotykany na głębokości poniżej 6 m - na wzgórzach morenowych zbudowanych głównie z piasków i żwirów. Według informacji ustnych z 1979 r. wahania wód gruntowych wynoszą około 1-2 m. Miąższość utworów wodonośnych w czwartorzędzie na terenie gminy wynosi do 5 m, w pasie przechodzącym przez teren gminy w kierunku wschód-zachód od Maluszyna, przez Żytno i dalej w kierunku Garnka od 5 do 15 m, a w dolinie Pilicy od 15 do nawet 40 m. Główny poziom użytkowy (szczelinowy) wód podziemnych występuje w utworach kredy górnej (mastrycht, kampan, santon) - margle, wapienie, opoki na głębokości przeważnie do 20 m. Jedynie we wschodniej części gminy, w dolinie rzeki Pilicy poziom ten znajduje się na głębokości od 20 do 40 m. Potencjalna wydajność otworu studziennego od 30 do 70 m3/h. Większość obszaru gminy ma połowiczną izolację pierwszego poziomu użytkowego od powierzchni (pokrywają go przepuszczalne utwory powierzchniowe). W rejonie wsi Silniczka, na północ i na południe od Żytna izolacji tej brak całkowicie, natomiast w dolinie rzeki Pilicy, miejscami w rejonie Żytna oraz na północno-wschodnim krańcu gminy, powyżej Maluszyna pierwszy poziom użytkowy jest izolowany od powierzchni całkowicie. Poziom górnokredowy spełnia kryteria Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP). Wydzielono dla niego GZWP Niecka Miechowska (NW). Wody tego poziomu w większości nie są odizolowane lub są tylko częściowo izolowane od powierzchni. Generalnie wody tego poziomu charakteryzują się dobrą jakością. Czynniki decydujące o pogorszeniu to głównie żelazo i różne formy azotu, związane przede wszystkim z chemizacją rolnictwa. Piętro wodonośne o mniejszym znaczeniu użytkowym stanowią piaszczyste i żwirowe warstwy wodonośne czwartorzędowe. Potencjalna wydajność studni ujmującej ten poziom to kilka-kilkanaście m3/h. Na terenie gminy występują cztery źródła. Znajdują się one w pasie wzdłuż drogi z Żytna do Maluszyna: • w miejscowości Pławidła, na północny wschód od Żytna; woda z kredy górnej wypływa przez piasek z margli; wydajność 3,6/1,0 m3/h; • w miejscowości Fryszerka, na zachód od młyna; woda z kredy górnej wypływa przez piasek z margli; wydajność 3,6/1,0 m3/h; źródło ujęte w kręgi betonowe i użytkowane przez młynarza; • w miejscowości Łazów; na północ od mostu na drodze Brzeziny-Łazów; woda z kredy górnej wypływa z margli; wydajność 108,0/30,0 m3/h; źródło użytkowane przez pobliskie gospodarstwa; • w miejscowości Barycz; na północ od drogi Maluszyn - Wola Życińska woda z kredy górnej wypływa z margli; wydajność 7,2/2,0 m3/h; strużka wody wypływa z rumoszu obok drenu; źródło ujęte w kręgi betonowe. Wody powierzchniowe Obszar gminy Żytno należy do zlewni dwóch rzek: Wisły i Odry. Większa, wschodnia i środkowa część gminy Żytno leży w zlewni II rzędu rzeki Pilicy -lewobrzeżnego dopływu rzeki Wisły. Wody z tych terenów spływają bezpośrednio lub pośrednio, przez cieki bez nazw, do rzeki Pilicy. Zachodni obszar zlewni rzeki Pilicy pokryty jest szeregiem jej dopływów lewostronnych, z których największe to: rzeczka Struga (dopływ III rzędu), która odprowadza wody z terenów wsi: Barycz, Budzów, Ciężkowiczki, Łazów i Polichno oraz rzeczka Baryczka, zasilająca stawy rybne w Silnicy i Ciężkowiczkach. Do niej dopływa leśna struga, która swój początek ma w rezerwacie „Dębowiec". Powierzchniową sieć hydrograficzną uzupełniają: gęsta sieć rowów melioracyjnych oraz liczne kompleksy stawów rybnych (zbiorników retencyjnych, powstałych w oparciu o piętrzenie wody za pomocą jazów), z których najważniejsze to: · dwa duże kompleksy stawów w Pukarzowie (około 102 ha) · kompleksy stawów w Silnicy (około 35 ha) · stawy w Ciężkowiczkach (około 65 ha), · mniejsze zbiorniki wodne w Pągowie - Dworze (około 10 ha). Większość powierzchni dorzecza Pilicy zajmują użytki rolne. Obszar ten obfituje w tereny podmokłe i zabagnione. Niewielka, zachodnia część gminy leży w zlewni III rzędu rzeki Warty - prawobrzeżnego dopływu rzeki Odry. Wody z tego terenu spływają do rzeki Wiercicy, wpadającej do Warty. Do tej zlewni należą wsie: Borzykówka, Ewina, Magdalenki, Sekursko. Większość powierzchni dorzecza Wiercicy zajmują lasy, wśród których rozrzucone są liczne niewielkie oczka wodne i miejsca podmokłe. Poza tym na terenie gminy jest szereg cieków bez nazwy - groźnych w czasie intensywnych opadów deszczu oraz liczne oczka wodne.